Cây cà phê (Coffea spp.) là một trong những loại cây trồng quan trọng nhất tại Việt Nam, đóng góp một phần quan trọng vào nền kinh tế nông nghiệp và xuất khẩu của đất nước. Trong suốt hơn một thế kỷ qua, ngành cà phê ở Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ từ những vùng trồng cà phê ban đầu như Đắk Lắk, Gia Lai cho đến các vùng trồng cà phê mới như Lâm Đồng, Kontum và Đắk Nông. Bài báo này sẽ đi sâu vào sự phát triển của ngành cà phê, các thách thức hiện tại và triển vọng trong tương lai của Việt Nam.
Sự phát triển lịch sử:
Cây cà phê được giới thiệu vào Việt Nam vào thế kỷ 19 dưới thời thực dân Pháp và nhanh chóng trở thành một trong những cây trồng chủ lực của nền kinh tế nông nghiệp. Trải qua các giai đoạn phát triển khác nhau, ngành cà phê Việt Nam đã từng trải qua giai đoạn khủng hoảng và hồi phục, đặc biệt là sau các cuộc chiến tranh. Từ những năm 1980 trở đi, sản lượng cà phê của Việt Nam đã tăng mạnh, đưa nước ta trở thành một trong những nhà sản xuất lớn nhất thế giới.
Đắk Lắk được mệnh danh là trái tim của ngành cà phê Việt Nam với hơn 100 năm truyền thống sản xuất. Đây là nơi mà cà phê Robusta Việt Nam, đặc biệt là Fine Robusta, đã thu hút sự chú ý toàn cầu và xuất khẩu thành công. Ngoài ra, cà phê Buorbon vàng là một biến thể độc đáo đang tạo ra sự độc đáo và tiềm năng nghiên cứu mới. Cuộc thi Cà phê Đặc sản Việt Nam 2023 vinh danh các mẫu cà phê đạt chứng nhận quốc tế, góp phần thúc đẩy ngành cà phê Việt Nam.
Tuy ngành cà phê Việt Nam gặp khó khăn từ dịch bệnh, nhưng ngành cà phê đặc sản tiếp tục phát triển và đối mặt với thách thức về chất lượng. Điều này tạo ra cơ hội để cải thiện, nâng cao kiến thức và thúc đẩy sự phát triển của ngành.
Đà Lạt, thuộc tỉnh Lâm Đồng, được coi là một trong những vùng trồng cà phê độc đáo của Việt Nam. Đà Lạt là nơi duy nhất trên thế giới có cà phê Arabica dòng Bourbon nhập vào từ thế kỷ 19. Vùng này còn được biết đến với thương hiệu “Đà Lạt – kết tinh kỳ diệu từ đất lành.” Lâm Đồng có diện tích canh tác cà phê rộng lớn, với sản lượng khoảng 430.000 tấn và năng suất cao, đặc biệt là với cà phê Arabica. Nhiều thương hiệu cà phê chất lượng cao như Cà phê Di Linh, Cà phê Arabica Lang Biang, và Cà phê Cầu Đất Đà Lạt được chứng nhận tại vùng này.
Lễ hội “Ngày Cà phê Việt Nam” tại Đà Lạt là một cơ hội để tôn vinh và quảng bá vùng đất có truyền thống lịch sử trong ngành cà phê của Việt Nam. Nó cũng tạo ra không gian lãng mạn để du khách và người tiêu dùng học cách lựa chọn cà phê sạch và ngon, pha chế, và tìm hiểu về quy trình sản xuất cà phê. Điều này giúp thúc đẩy hơn nữa sự phát triển của ngành cà phê chất lượng cao và giới thiệu vị độc đáo của cà phê Đà Lạt.
Tỉnh Kon Tum đã xác định kế hoạch phát triển cây cà phê Arabica tại các huyện Tu Mơ Rông, Đăk Glei, và Kon Plông. Mục tiêu là mở rộng diện tích trồng cây cà phê Arabica, nâng cao năng suất và thu hoạch cà phê chín trên 80%.
Tại Gia Lai, nhiều cơ sở rang xay cà phê đã tập trung vào chế biến sản phẩm cà phê chất lượng cao. Điều này giúp tạo giá trị cao cho sản phẩm cà phê và mở ra cơ hội xuất khẩu và tiếp cận thị trường lớn trong nước.
Thách thức đối với cà phê Việt Nam
Ngành cà phê Việt Nam đối mặt với một loạt thách thức đáng kể trong thời gian gần đây.
Một trong những vấn đề quan trọng nhất là biến đổi khí hậu, đã gây ra sự thay đổi không lường trong môi trường trồng cà phê, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng của cây cà phê. Nhiệt độ tăng và thay đổi mô hình mưa khiến cây cà phê dễ bị sâu bệnh và mất màu sắc. Điều này tạo ra áp lực lớn đối với nông dân và doanh nghiệp cà phê.
Cạnh tranh từ các loại cây trồng khác cũng là một vấn đề quan trọng. Nhiều nông dân đã chuyển sang trồng các loại cây có giá trị kinh tế cao hơn như tiêu, điều, ca cao… Điều này đã khiến diện tích trồng cà phê giảm đi, gây ra sự giảm năng suất và chất lượng trong ngành cà phê.
Một thách thức khác là cần tái canh những cây cà phê già cỗi. Nhiều diện tích cà phê đã quá tuổi, việc duy trì chúng trở nên khó khăn. Cây cà phê già thường cho năng suất thấp hơn và chất lượng không được đảm bảo, làm giảm giá trị của sản phẩm.
Ngoài ra, chi phí sản xuất cà phê đang tăng cao hơn trong khi giá cà phê trên thị trường thế giới đang ở mức rất thấp. Điều này gây khó khăn cho nông dân và doanh nghiệp cà phê trong việc đầu tư và mở rộng sản xuất. Sự bất ổn trong giá cả và cán cân cung-cầu cũng ảnh hưởng đến hoạt động xuất khẩu và thu nhập của ngành cà phê.
Thêm vào đó, ngành cà phê Việt Nam đang phải đối mặt với rào cản từ các thị trường xuất khẩu chính. Sắc lệnh của EU về ngăn chặn nhập khẩu cà phê có liên quan đến nạn chặt phá rừng đã tạo thêm áp lực và yêu cầu sự thay đổi trong việc quản lý sản xuất cà phê.
Một thách thức lớn khác đối với cà phê Việt Nam là nạn làn hàng giả cũng như nạn trộm cắp cà phê ngay trên nương rẫy. Tình trạng này diễn ra trong thời gian dài, ở nhiều địa phương. Tiêu biểu, Công an Đắk Lắk bắt giữ một đường dây sản xuất và tiêu thụ cà phê giả quy mô lớn. Công an thu giữ 9kg cà phê bột, 8 bao nguyên liệu, 8 thùng vỏ bao bì và toàn bộ máy móc.
Nạn trộm cắp cà phê đang lan rộng và gây nhiều khó khăn cho người dân trồng cà phê tại các địa phương khá
c nhau. Tại tỉnh Đắk Lăk, tình trạng trộm cắp cà phê ngay tại rẫy của người dân đã gia tăng trong thời gian gần đây. Người dân đã phải thu hái cà phê xanh sớm để tránh bị trộm, trong khi những kẻ trộm thường sử dụng dao hoặc cưa để cắt cành cà phê, gây thiệt hại lớn cho cây cà phê, cả về năng suất và chất lượng sản phẩm. Tại tỉnh Kon Tum, trong vụ mùa trước, đã xảy ra nhiều vụ trộm cắp cà phê, trong đó có những nhóm trộm cắp đã cử người canh chừng rồi mang cả bạt vào vườn để hái cà phê. Điều này đã khiến người dân phải nâng cao tinh thần cảnh giác và phải phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng để ngăn chặn và xử lý kịp thời những hành vi trộm cắp của bọn tội phạm.
Những thách thức này đòi hỏi sự đầu tư, nỗ lực và sáng tạo để đảm bảo sự bền vững của ngành cà phê Việt Nam trong tương lai.
Cà phê Việt Nam có tiềm năng lớn để phát triển và mở rộng thị trường, nhưng cũng đòi hỏi sự quan tâm đến tiêu chuẩn, chất lượng và bảo vệ nguồn cà phê quý báu của đất nước. Đối mặt với những thách thức và cơ hội, ngành cà phê Việt Nam đang trong quá trình tạo ra những bước tiến mới, giúp tạo ra hương vị đặc biệt và thúc đẩy phát triển bền vững.
Triển vọng trong tương lai:
Cải tiến quản lý nông nghiệp thông minh: Công nghệ IoT (Internet of Things) và các hệ thống cảm biến có thể giúp giám sát các điều kiện môi trường như độ ẩm, nhiệt độ, độ pH đất, từ đó giúp nông dân điều chỉnh phương pháp canh tác một cách chính xác hơn. Điều này giúp tối ưu hóa sử dụng tài nguyên và giảm thiểu tác động đến môi trường.
Chế biến và bảo quản tiên tiến: Công nghệ hiện đại trong chế biến cà phê như phương pháp lạnh, chế biến sạch và công nghệ xử lý nước thải có thể giúp tăng giá trị gia tăng của sản phẩm cà phê và đồng thời giảm bớt tác động tiêu cực đến môi trường.
Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và khai phá dữ liệu (Big Data): AI và Big Data có thể giúp dự đoán sản lượng, phân tích xu hướng thị trường, cung cấp các giải pháp tối ưu hóa sản xuất và tiếp thị, từ đó giúp các doanh nghiệp cà phê Việt Nam tăng cường hiệu quả và giảm thiểu rủi ro.
Phát triển sản phẩm cao cấp và công nghệ tiên tiến: Việc áp dụng công nghệ vào sản xuất các sản phẩm cà phê cao cấp như cà phê hữu cơ, cà phê sạch, cà phê đặc biệt sẽ giúp nâng cao giá trị thương hiệu và mở rộng thị trường xuất khẩu.
Giáo dục và đào tạo công nghệ cho người lao động: Để khai thác tối đa tiềm năng của các công nghệ mới, đào tạo và giáo dục người lao động trong ngành cà phê về các kỹ năng kỹ thuật và quản lý hiện đại là rất cần thiết. Điều này sẽ giúp nâng cao năng suất lao động và hiệu quả sản xuất.
Cà phê không chỉ là một mặt hàng xuất khẩu quan trọng của Việt Nam mà còn là nguồn sống của hàng triệu người dân trong các vùng nông thôn. Để đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành này, cần có sự đầu tư vào nghiên cứu khoa học, ứng dụng công nghệ mới và quản lý tài nguyên một cách bền vững.
Nguồn: ST
Biên soạn: Hà Trần